مىلادىدىن ئىلگىرىكى 10 مىڭ يىلدىن ھازىرغىچە بولغان ياپونىيە يېمەكلىك تارىخى

ياپون تائاملىرىنىڭ تارىخى ئۇزۇن ھەم كىشىنى مەپتۇن قىلىدىغان بولۇپ، ئوخشىمىغان مەدەنىيەت ۋە تارىخىي دەۋرلەرنىڭ تەسىرىگە ئىگە. تۆۋەندە ياپونىيە يېمەكلىكلىرىنىڭ تارىختىن ئىلگىرىكى دەۋرلەردىن تارتىپ بۈگۈنكى كۈنگىچە بولغان تەرەققىياتى ھەققىدە قىسقىچە چۈشەنچە بېرىپ ئۆتىمىز:

• مىلادىدىن بۇرۇنقى 10000- يىلى جومون دەۋرى (بۇ دەۋردىن تېپىلغان ئالاھىدىلىككە ئىگە چىگىش ساپال بۇيۇملار دەپ ئاتالغان) ياپونىيە تارىخىنىڭ ئەڭ دەسلەپكى مەزگىلى دەپ قارىلىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە شۇ دەۋردىكى خەلقلەر ئوۋچىلىق، بېلىق تۇتۇشقا تايىنىپ، ئۇلارنىڭ يېمەكلىكى ئۈچۈن توپلاشقان دەپ قارىلىدۇ. ئۇلار يەنە ياۋا ئۆسۈملۈكلەرنى يېتىشتۈرۈپ، قۇرۇتۇش، ئېچىتىش قاتارلىق يېمەكلىكلەرنى ساقلاپ قېلىش تېخنىكىسىنى تەتقىق قىلىپ چىققان.

• مىلادىدىن ئىلگىرىكى 300- يىلىغىچە: يايلو دەۋرى ياپونىيەدە شال تېرىشنىڭ سىڭىپ كىرىشىنى كۆرۈپ، تېزلىكتە ئاساسلىق يېمەكلىككە ئايلاندى. بۇ مەزگىلدە مېتال ئەسۋابلارمۇ تەتقىق قىلىپ ياساپ چىقىلىپ، ساپال بويۇملىرىنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە تېخىمۇ ئىلغار ئاشپەزلىك تېخنىكىسىنى ئېچىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە قىلىندى.

• 794- 1185: خوتەن دەۋرى ياپونىيىدە مەدەنىيەت گۈللەنگەن دەۋر بولۇپ، يېمەك-ئىچمەك بۇنىڭدا مۇھىم رول ئوينىغان. ئەينى دەۋردىكى سوت مەھكىمىسى جۇڭگو ۋە كورېيە قورۇمىلىرىنىڭ تەسىرىگە ئۇچرىغان ئېسىل تائاملار، شۇنداقلا يەرلىك خۇرۇچلار ۋە ئەنئەنە-ئۆرپ-ئادەتلەرنى يېتىلدۈرگەن. شۇنداقلا بۇ مەزگىلدە ياپون تائاملىرىنىڭ شېئىر ۋە ئەدەبىيات شەكلىدىكى تۇنجى يازما خاتىرىلىرى خاتىرىلەندى.

  Advertising

• 1192- 1333: كاماكۇرا دەۋرى زىن بۇددا دىنىنىڭ پرىنسىپلىرى ئاساسىدا ئۆزىنىڭ يېمەكلىك مەدەنىيىتىنى تەرەققىي قىلدۇرغان سامۇراي سىنىپىنىڭ باش كۆتۈرگەنلىكىنى كۆردى. بۇنىڭ ئىچىدە ئاددىيلىق، تەبىئىي تەم تەڭشىگۈچ ۋە يەرلىك خۇرۇچلارنى ئىشلىتىشكە مەركەزلەشكەن.

• 1333 - 1573: مورىماچى دەۋرى ياپونىيەدە سىياسىي ئويغۇنۇش ۋە ئىجتىمائىي ئۆزگىرىش دەۋرى بولۇپ، بۇ دەۋرنىڭ يىمەكلىك مەدەنىيىتىدە ئەكس ئەتكەن. بۇ مەزگىلدىكى قورۇمىلار دۇنيانىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىن كەلگەن ھەرخىل خۇرۇچ ۋە تېخنىكىلارنى ئىشلىتىش، شۇنداقلا تېمۇررا (مايدا پىشۇرۇلغان يېمەكلىكلەر) قاتارلىق يېڭىچە ئاشپەزلىك ئۇسلۇبىنى ئېچىش بىلەن ئىپادىلەنگەن.

• 1573- 1868: ئېدئو دەۋرى ياپونىيەدە نىسپىي مۇقىملىق ۋە گۈللىنىش دەۋرى بولۇپ، بۇ دەۋرنىڭ يىمەكلىك مەدەنىيىتىدە ئەكس ئەتكەن. بۇ دەۋردىكى قورۇمىلار ھەر خىل رايون قورۇمىلىرىنىڭ تەرەققىي قىلىشى، شۇنداقلا كوچا تائاملىرىنىڭ بارلىققا كېلىپ، تۇنجى زامانىۋى رېستۇرانلارنىڭ تەرەققىي قىلىشى بىلەن ئىپادىلەنگەن.

• 1868-يىلى بۈگۈنگىچە: مېيجى دەۋرىدە ياپونىيە دۇنيانىڭ باشقا جايلىرىغا ئېچىۋېتىلدى، بۇ دۆلەتنىڭ يېمەك-ئىچمەك مەدەنىيىتىگە كۆرۈنەرلىك تەسىر كۆرسەتتى. غەربچە خۇرۇچلار ۋە قورۇما قورۇش تېخنىكىلىرى تونۇشتۇرۇلۇپ، يېمەك-ئىچمەك كەسپى زامانىۋىلىشىشقا باشلىدى. بۈگۈنكى كۈندە ياپونىيە تائاملىرى دۇنيانىڭ ھەر قايسى جايلىرىدىن كەلگەن ھەر خىل خۇرۇچلار ۋە قورۇما قورۇمىلارنىڭ تەسىرىدە، ئۇنىڭ ھەر خىل ۋە كۆركەم تائاملىرى بىلەن داڭق قازانغان.

ياپونىيە يېمەكلىك ئەنئەنىسى ئامېرىكىلىقلار بىلەن ئەنگلىيە يېتىپ كەلگەندە ئۆزگەردى

ئامېرىكىلىقلار ۋە ئەنگلىيەلىكلەرنىڭ ياپونىيەگە كېلىشى دۆلەتنىڭ يېمەك-ئىچمەك مەدەنىيىتىگە كۆرۈنەرلىك تەسىر كۆرسەتتى. مېيجى مەزگىلىدە (1868-1912) ياپونىيەدە غەربچە نۇرغۇن خۇرۇچلارنى كىرگۈزۈش ۋە قورۇش تېخنىكىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان زامانىۋىلىشىش ۋە غەربلىشىش جەريانىنى باشتىن كەچۈرگەن. ياپونىيەدىكى تۇنجى ئامېرىكا ۋە ئەنگلىيە كونسۇلخانىسى 1850-يىللاردا قۇرۇلغان بولۇپ، ئۇلار بىلەن دۆلەتكە يېڭى يېمەكلىك ۋە قورۇما قورۇش ئۇسۇللىرىنى تونۇشتۇرغان غەربلىكلەرنىڭ ئېقىپ كىرىشى بىلەن كەلگەن.

بۇ مەزگىلدىكى ئەڭ مۇھىم ئۆزگىرىشلەرنىڭ بىرى بولكا، تورت قاتارلىق قاقلاپ پىشۇرۇلغان ماللارنى ياساشتا ئىشلىتىلىدىغان بۇغداي ئۇنىنى كىرگۈزۈش ئىدى. بۇ ئاساسلىقى گۈرۈچ، كۆكتات ۋە دېڭىز مەھسۇلاتلىرىنى ئاساس قىلغان ياپونىيە ئەنئەنىۋى يېمەك-ئىچمەكلىرىدىن بەلگە خاراكتېرلىك ئايرىلىش ئىدى. بۇ مەزگىلدە تونۇشتۇرۇلغان باشقا غەربلىك خۇرۇچلار ئىلگىرى ياپونىيەدە كەڭ ئىشلىتىلمىگەن سېرىق ماي، سۈت، پىشلاق، كالا گۆشى ئىدى.

ئامېرىكىلىقلار ۋە ئەنگلىيەلىكلەر يېڭى تەركىبلەرنى تونۇشتۇرۇشتىن باشقا، يەنە لازا، كاۋاپ قاتارلىق يېڭى ئاشپەزلىك تېخنىكىسىنى تونۇشتۇرۇپ، ياپونىيەدە ئالقىشقا ئېرىشتى. بۇ ئۆزگىرىشلەر دۆلەتنىڭ يېمەك- ئىچمەك مەدەنىيىتىگە غايەت زور تەسىر كۆرسەتكەن بولۇپ، بۈگۈنكىدەك ھازىرقى زامان ياپون تائاملىرىدا يەنىلا روشەن كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ.

بۈگۈنكى كۈندە زامانىۋى تېز تاماقخانا دەۋرى ياپونىيەگە يېتىپ كەلدى.

يېقىنقى نەچچە ئون يىلدىن بۇيان، تېز تاماقخانىلارنىڭ ياپونىيەدە كۈچلۈك مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشى كۈچلۈك بولدى. ياپونىيەگە كەلگەن تۇنجى تېز تاماق زەنجىرى ماكدونالد بولۇپ، ئۇ 1971-يىلى توكيودا تۇنجى ئاشخانا ئاچتى. شۇنىڭدىن كېيىن، يەنە نۇرغۇن تېز تاماق زەنجىرى ياپونىيە بازىرىغا كىردى، بۇنىڭ ئىچىدە KFC، Burger King ۋە پىسا خۇتبىسى بار.

ياپونىيەدە تېز تاماقخانىلار ياپونىيە بازىرىغا خاس بولغان تىزىملىك تۈرلىرىنى تاللاپ بېرىش ئارقىلىق يەرلىك تەم ۋە قىزىقىشلارغا ماسلاشتى. مەسىلەن، ياپونىيەدىكى ماكدونالد تېخىمۇ ئەنئەنىۋى قورۇمىلاردىن باشقا، تاماق تىزىملىكىدە تېرىيەك ھامبۇرگ بولكىسى، راك بولكىسى ۋە گۈرۈچ قاچىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ. باشقا تېز تاماق زەنجىرىمۇ ياپونىيە بازىرى ئۈچۈن ئالاھىدە تىزىملىك بۇيۇملىرىنى تەتقىق قىلىپ چىققان، مەسىلەن، KFCنىڭ «قارائارتا- كۈن» قورۇمىسى، قورۇلغان توخۇ پېچىنىسى، پىسا خۇتنىڭ «راك ۋە مايونسىمان» پىسا تۈرىدىكى پىسا.

ياپونىيەدە تېز تاماقنىڭ ئومۇملىشىشى كۈنسېرى كۈچىيىۋاتقان بولسىمۇ، مەملىكەتتە يەنە كوچىلاردا تاماق يېيىش ئەنئەنىسى خېلى ئۇزۇن بولۇپ، ئۇ يەنىلا يېمەكلىك مەدەنىيىتىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى. ئۇندىن باشقا، ياپونىيەدە گۈللەنگەن ئاشخانا مەنزىرىسى بار بولۇپ، ئۇ ئەنئەنىۋى ياپونچە، غەربچە، فۇنكسىيەلىك قورۇمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھەر خىل تاماقلار بىلەن تەمىنلەيدۇ.

توكيو ۋە ئوساكادىكى كوچا تائاملىرى ئەنئەنىسى

كوچا تائاملىرى ياكى «يەتەي» نىڭ ياپونىيەدە خېلى ئۇزۇن ۋە مول ئەنئەنىسى بار بولۇپ، توكيو ۋە ئوساكا قاتارلىق مەملىكەتنىڭ ھەرقايسى جايلىرىدىكى نۇرغۇن شەھەرلەردىن تاپقىلى بولىدۇ. توكيودا كوچا تائاملىرىنى Tsukiji Fish Market ۋە Ameyoko بازىرى قاتارلىق ھەر خىل دالا بازارلىرىدا، شۇنداقلا بايرام ۋە پائالىيەتلەردىن تاپقىلى بولىدۇ. توكيودىكى بىر قىسىم مودا كوچا يېمەكلىكلىرى تاكاياكى (سىيادان توپى)، ياكۇنىكۇ (قاقلاپ پىشۇرۇلغان گۆش) ۋە ئوكونمىياكى (ھەر خىل تەركىبلەردىن ياسالغان بىر خىل تەملىك نان) قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ئوساكادا كوچا تائاملىرى شەھەرنىڭ يېمەك- ئىچمەك مەدەنىيىتىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى بولۇپ، دوتونبورى ۋە كۇرمون بازارلىرى، شۇنداقلا بايرام ۋە پائالىيەتلەر قاتارلىق ھەر خىل ئوچۇق بازارلاردىن تاپقىلى بولىدۇ. ئوساكادا مودا بولۇۋاتقان بىر قىسىم كوچا يېمەكلىكلىرى تاكاياكى (كىگىز توپ)، كۇشتىرانلىق (چوڭقۇر قورۇلغان كۆڭلەك) ۋە ئوكونومىيەكى (ھەر خىل تەركىبلەردىن ئىشلەنگەن بىر خىل تەملىك نان) قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

يېقىنقى يىللاردىن بۇيان، كوچا تائاملىرى ياپونىيەدە بىر خىل يېڭى، يېڭىلىق يارىتىش تىپىدىكى كوچا تائاملىرى ساتقۇچىلارنىڭ كۆپ خىل تائام ۋە تەملەرنى تەمىنلىگەنلىكىنى كۆردى. بۇ كوچا دۇكانلىرىنىڭ نۇرغۇنلىرى ئاۋات شەھەر رايونىغا جايلاشقان بولۇپ، ھەم يەرلىك ھەم ساياھەتچىلەرنىڭ ياقتۇرۇشىغا ئېرىشكەن. ياپونىيەنىڭ كوچا تائاملىرى ھەرخىل ئوخشىمىغان قورۇمىلار ۋە تېتىتقۇلارنى ئەۋرىشكە قىلىشتىكى ئەرزان ھەم قولايلىق ئۇسۇل بولۇپ، ئۇ دۆلەتنىڭ يېمەك-ئىچمەك مەدەنىيىتىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى.

ياپونىيە يېمەكلىكلىرى ساغلام

ياپونىيە يېمەكلىكى دائىم يېڭى تەركىبلەرنى تەكىتلەش ۋە يېمەك-ئىچمەكتە كۆپ خىل كۆكتات، دېڭىز مەھسۇلاتلىرى، دانلىق زىرائەتلەرنى ئىشلىتىشكە ئەھمىيەت بېرىش سەۋەبىدىن ساغلام دەپ قارىلىدۇ. ياپونىيەنىڭ ئەنئەنىۋى تائاملىرى «ichiju issai» پىرىنسىپىغا ئاساسەن ئىشلىتىلىدۇ، بۇ «بىر شورپا، بىر تەرەپ» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ، بۇ ئوخشاش بولمىغان يېمەكلىكلەرنىڭ تەڭپۇڭ ئارىلىشىپ ئىستېمال قىلىشىغا ئىلھام بېرىدۇ.

ياپونىيە تائاملىرىنىڭمۇ ئېچىتىش ئەنئەنىسى كۈچلۈك بولۇپ، ئۇنىڭ ساغلاملىققا پايدىلىق ئىكەنلىكىگە ئىشىنىدۇ. Miso، ناتتو ۋە ساخا قاتارلىق ئېچىتىلغان يېمەكلىكلەر ياپونىيە يېمەك-ئىچمەكلىرىنىڭ ئورتاق تەركىبى بولۇپ، ھەزىم قىلىش سىستېمىسىغا پايدىلىق پروبىئوتىك ماددىلار مول.

يەنە ياپونىيە يېمەكلىكلىرى ئادەتتە بەزى غەربچە قورۇمىلارغا سېلىشتۇرغاندا ياغ ۋە كالورىيە مىقدارى تۆۋەن بولۇپ، دائىم قاقلاپ پىشۇرۇش، قاقلاش، دۈملەش قاتارلىق تېخىمۇ ساغلام قورۇش ئۇسۇللىرى بىلەن تەييارلىنىدۇ.

بىراق، دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدىغىنى شۇكى، ياپون تائاملىرى باشقا ھەر قانداق قورۇمىلارغا ئوخشاش، ئوزۇقلۇق قىممىتى جەھەتتە ئىشلىتىلگەن كونكرېت تەركىبلەر ۋە تەييارلاش ئۇسۇلىغا ئاساسەن ئوخشىمىغان دەرىجىدە بولىدۇ. تېمپۇراتورا ۋە تونكاسۇ قاتارلىق ياپونچە بەزى قورۇمىلار چوڭقۇر قورۇمىلىق بولۇپ، كالورىيە ۋە ياغ مىقدارى يۇقىرى بولۇشى مۇمكىن، يەنە بەزىلەر بولسا سۇشى ۋە سىشىما قاتارلىق يېمەكلىكلەرنىڭ تەركىبىدە كالورىيە ۋە ياغ ئاز بولىدۇ. ئومۇمەن ئېيتقاندا، ياپونىيە يېمەكلىكى ئادەتتە ساغلام، تەڭپۇڭ بولغان يېمەك-ئىچمەك دەپ قارىلىدۇ.

ياپونىيە يېمەكلىكلىرى ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرۈش كەسپىدە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ

ياپونىيە يېمەك-ئىچمەك ۋە تۇرمۇش ئۇسۇلى ئەمەلىيىتى ئۇزاق مۇددەت ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرۈش، ساغلام بولۇش بىلەن مۇناسىۋەتلىك. ياپونىيەدە دۇنيا بويىچە ئەڭ يۇقىرى ئۆمۈر كۆرۈش مۆلچەرىنىڭ بىرى بار بولۇپ، بۇ كىشىلەر دائىم دۆلەتنىڭ ساغلام يېمەك-ئىچمەك ۋە تۇرمۇش ئۇسۇلىنى كۆرسىتىدۇ.

ياپونىيە تائاملىرى «ichiju issai» پىرىنسىپىغا ئاساسەن ئىشلىتىلىدۇ، بۇ «بىر شورپا، بىر تەرەپ» دېگەن مەنىنى بىلدۈرىدۇ، بۇ ئوخشاش بولمىغان يېمەكلىكلەرنىڭ تەڭپۇڭ ئارىلىشىپ ئىستېمال قىلىشىغا ئىلھام بېرىدۇ. ياپونىيەنىڭ ئەنئەنىۋى تائاملىرى بىر قاچا گۈرۈچ قاچىسى، بىر قاچا Miso شورپىسى، يەنە ھەرخىل كىچىك يان قورۇمىلار ياكى «ئوكاز» قاتارلىقلاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇنىڭغا قاقلاپ پىشۇرۇلغان بېلىق، چىلىغان كۆكتات، دۇفۇ قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئوزۇقلۇققا بولغان بۇ تەكشى ئۇسۇلنىڭ ساغلام، ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرۈشكە تۆھپە قوشىدىغانلىقىغا ئىشىنىدۇ.

ياپونىيە يېمەكلىكلىرىمۇ ئادەتتە كالورىيە ۋە ياغ مىقدارى تۆۋەن بولۇپ، ئاقسىل، تالا، ۋىتامىن قاتارلىق ئوزۇقلۇق تەركىبلەر مول. ياپونىيەلىكلەرنىڭ يېمەك-ئىچمىكىدىمۇ دېڭىز مەھسۇلاتلىرى مول بولۇپ، ئۇ ئومېگا-3 ياغ كىسلاتاسىنىڭ ياخشى كېلىش مەنبەسى بولۇپ، پروبىئوتىك تەركىبى مول ھەمدە ساغلاملىققا پايدىلىق دەپ قارىلىدىغان مىسيو ۋە ناتتو قاتارلىق كۆپ خىل ئېچىتىلغان يېمەكلىكلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ>

يېمەك-ئىچمەكتىن باشقا، ياپونىيەدە دائىملىق جىسمانىي پائالىيەت ۋە بېسىمنى باشقۇرۇش قاتارلىق تۇرمۇش ئۇسۇلى ئەمەلىيىتى دۆلەتنىڭ يۇقىرى ئۆمۈر كۆرۈشىگە تۆھپە قوشىدۇ، دەپ قارىدى. ئومۇمەن ئېيتقاندا، ياپونىيە يېمەك-ئىچمەك ۋە تۇرمۇش ئۇسۇلى ئەمەلىيىتى دۆلەتنىڭ ئۇزۇن ئۆمۈر كۆرۈش كەسپىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى دەپ قارىلىدۇ.