مێژووی خواردنی ژاپۆنی لە 10,000 پ.ز تا ئەمڕۆ.

مێژووی چێشتلێنانی ژاپۆنی درێژ و سەرنجڕاکێشە و کاریگەری لە کولتوورە جیاوازەکان و سەردەمی مێژووییەوە هەیە لێرەدا کورتە باسێک لە پەرەسەندنی خواردنی ژاپۆنی لە پێش مێژووەوە تا ئەمڕۆ:

• 10,000 پ.ز: سەردەمی جۆمۆن (ناونرا بۆ ئەو خەسڵەتەی کە لەم ماوەیەدا گڵەکە دۆزراوەتەوە) بە کۆنترین سەردەمی مێژووی ژاپۆن دادەنرێت و لەو باوەڕەدایە کە خەڵکی ئەو سەردەمە پشتیان بە ڕاوکردن و ڕاوکردن و ڕاوکردن و کۆکردنەوەی خواردنەکانیان بەستووە هەروەها ڕووەکی کێوییان دەچشت و تەکنیکیان پەرەپێدا بۆ پاراستنی خواردنەکان وەک وشککردن و فریودان.

• 300 پ.ز تا 300 زاینی: سەردەمی یایۆی پێشەکی کشتوکاڵی برنجی لە یابان بینی کە بە خێرایی بوو بە خواردنێکی سەرەکی. لەو ماوەیەدا ئامرازی کانزاییش پەرەی سەند کە بەرهەمهێنانی سیرامیک و پێشکەوتنی تەکنیکەکانی چێشتلێنانی ئاڵۆزتریان بەتوانا کرد.

• 794 بۆ 1185: سەردەمی هێیان سەردەمی گەشانەوەی کەلتووری بوو لە ژاپۆن و خۆراک ڕۆڵێکی بەرچاوی بینی لەمەدا دادگە ئەرستۆکراسی ئەو کاتە چێشتلێنەرێکی پوختەی پەرەپێدا کە لە لایەن چێشتی چینی و کۆری و هەروەها پێکهاتە ناوخۆییەکان و نەریتەکانیەوە کاریگەری هەیە. هەر لەو ماوەیەدا بوو کە یەکەم تۆماری نووسراوی خواردنی ژاپۆنی لە شێوەی شێعر و ئەدەبدا تۆمار کرا

  Advertising

• 1192 تا 1333: سەردەمی کاماکورا سەرهەڵدانی چینی سامورایی بینی کە لە سەر بنەمای زێن بودیزم پەرەی بە چاندی خۆراکی خۆی داوە ئەمە بریتی بوو لە سەرنجدان لەسەر سادەیی، تامی سروشتی و بەکارهێنانی پێکهاتە ناوخۆییەکان.

• 1333 بۆ 1573: سەردەمی مورۆماچی سەردەمی هەڵچوونێکی سیاسی و گۆڕانی کۆمەڵایەتی بوو لە یابان کە لە کەلتوری خۆراکی ئەو سەردەمە ڕەنگی داوەتەوە چێشتی ئەم سەردەمە بە بەکارهێنانی پێکهاتە و تەکنیکە جۆراوجۆرەکان لە هەموو جیهان و هەروەها پەرەسەندنی شێوازی چێشتلێنانی نوێ وەک تێمپورا (خواردنی سوورکراو) دیاری کراوە.

• 1573 بۆ 1868: سەردەمی ئێدۆ سەردەمی سەقامگیریی ڕێژەیی و سەرفرازی بوو لە یابان کە لە کەلتوری خۆراکی ئەو سەردەمە ڕەنگی داوەتەوە چێشتلێنانی ئەم سەردەمە بە پەرەسەندنی چێشتی جۆراوجۆری ناوچەیی و هەروەها هاتنە کایەی خواردنی شەقام و پەرەسەندنی یەکەمین چێشتخانە مۆدێرنەکان دیاری کراوە

• 1868 بۆ ئەوەی پێشکەش بکرێت: لە سەردەمی میجیدا ژاپۆن کرایەوە بۆ هەموو جیهان کە کاریگەرییەکی بەرچاوی هەبوو لەسەر کلتوری خۆراکی ئەو وڵاتە پێکهاتە ڕۆژئاواییەکان و تەکنیکەکانی چێشتلێنان ناسێنران و پیشەسازی خۆراک دەستی کرد بە نوێکردنەوە ئەمڕۆ، چێشتی ژاپۆنی ناسراوە بە خواردنە هەمەجۆر و ئاڵۆزەکەی، لە ژێر کاریگەری کۆمەڵێک پێکهاتە و شێوازی چێشتلێنان لە هەموو جیهانەوە.

نەریتی خواردنی ژاپۆنی گۆڕا کاتێک ئەمریکیەکان و بەریتانیەکان هاتن.

گەیشتنی ئەمریکییەکان و بەریتانییەکان بۆ ژاپۆن کاریگەرییەکی بەرچاوی هەبوو لەسەر کەلتوری خۆراکی ئەو وڵاتە لە ماوەی میجی (1868-1912) یابان پرۆسەی مۆدێرنیزەکردن و ڕۆژئاواییکردنی گرتەوە کە بریتی بوو لە ناساندنی زۆرێک لە پێکهاتە ڕۆژئاواییەکان و تەکنیکەکانی چێشتلێنان. یەکەم کونسوڵخانەی ئەمریکی و بەریتانی لە یابان لە ساڵانی 1850کاندا دامەزرا و لەگەڵیاندا هەڵئاوسانی ڕۆژئاواییەکان هات کە شێوازی خواردنی نوێ و چێشت لێنانیان بۆ ئەو وڵاتە ناساند.

یەکێک لەگۆڕانکارییە گرنگەکانی ئەم ماوەیە ناساندنی ئاردی گەنم بوو کە بۆ دروستکردنی نان و کێک و کەلوپەلی تری برژاو بەکارهات ئەمە دەرچوونێکی دیاری کراو بوو لە ڕێجیمی نەریتی ژاپۆنی، کە بە شێوەیەکی سەرەکی لەسەر برنج و سەوزە و خواردنی دەریایی بوو. پێکهاتەکانی تری ڕۆژئاوایی کە لەم ماوەیەدا پێشکەش کراون بریتی بوون لە کەرەیی، شیر، پەنیر، و گۆشتی مانگا، کە پێشتر بە فراوانی لە یابان بەکار نەهێنرابوون.

هەروەها ئەمریکییەکان و بەریتانیەکان جگە لە ناساندنی پێکهاتە نوێکان تەکنیکی تازەی چێشتلێنان وەک برژاندن و برژاندنیان ناساند کە لە یابان بەناوبانگ بوو ئەم گۆڕانکارییانە کاریگەری گەورەیان لەسەر کلتوری خۆراکی وڵات هەبوو و هێشتا لە چێشتی ژاپۆنی هاوچەرخدا دیارە وەک ئەمڕۆ دەیزانین.

ئەمڕۆ، سەردەمی خواردنی خێرای مۆدێرن گەیشتۆتە ژاپۆن

پیشەسازی خواردنی خێرا لەم چەند دەیەی دواییدا لە یابان ئامادەبوونێکی بەهێزی هەبوو. یەکەم زنجیرەی خواردنی خێرا کە هات بۆ یابان ماکدۆناڵد بوو کە لە ساڵی ١٩٧١ یەکەم چێشتخانەی لە تۆکیۆ کردەوە. لەو کاتەوە، چەندین زنجیرەی تری خواردنی خێرا چوونە ناو بازاڕی ژاپۆنەوە، لەوانە کەی ئێف سی، بێرگەر کینگ و پیتزا هوت.

لە یابان، ڕێستۆرانتەکانی خواردنی خێرا گونجان لەگەڵ تام و ئارەزووە ناوخۆییەکان بە پێشکەشکردنی بەشیک لە بڕگەکانی مێنوی تایبەت بە بازاڕی ژاپۆن. بۆ نمونە، ماکدۆناڵد لە یابان بێرگەر و بێرگەری میگو و کاسەی برنج لەسەر پێرستەکە پێشکەش دەکات جگە لە خواردنە تەقلیدیەکانی زیاتر. هەروەها زنجیرەی خواردنی خێرای تر کەلوپەلی مێنوی تایبەتیان بۆ بازاڕی ژاپۆنی پێشخست، وەک "کارایج-کون"ی کەی ئێف سی، خواردنی مریشکی سوورکراو، پیتزای "میگو و مایۆنایز"ی پیتزای پیزا

سەرەڕای زیادبوونی ناوبانگی خواردنی خێرا لە ژاپۆن، ئەو وڵاتە هەروەها نەریتێکی درێژی خواردنی سەرشەقام هەیە کە بەشێکی گرنگی کەلتوری خۆراک دەمێنێتەوە هەروەها، ژاپۆن دیمەنێکی چێشتخانەی گەشەپێدانی هەیە کە خواردنێکی جۆراوجۆر پێشکەش دەکات، لەوانە خواردنە تەقلیدیەکانی ژاپۆنی، ڕۆژئاوایی، و چێشتی تێکەڵی.

نەریتی خواردنی شەقام لە تۆکیۆ و ئۆساکا

خواردنی شەقام، یان "یەتای"، نەریتێکی درێژ و دەوڵەمەندی هەیە لە یابان و لە زۆربەی شارەکانی ئەو وڵاتە دەدۆزرێتەوە، لەوانە تۆکیۆ و ئۆساکا. لە تۆکیۆ، خواردنی شەقام لە بازاڕە جۆراوجۆرەکانی دەرەوە دەدۆزرێتەوە وەک بازاڕی ماسی تسوکیجی و بازاڕی ئامیۆکۆ، هەروەها فیستیڤاڵ و بۆنەکان. هەندێک لە خواردنە بەناوبانگەکانی شەقام لە تۆکیۆ بریتین لە تاکۆیاکی (تۆپە سماویەکان)، یاکینیکۆ (گۆشتی برژاو)، و ئۆکۆنۆمیاکی (پانکیکیکی بەراز کە لە پێکهاتە جۆراوجۆرەکانەوە دروست کراوە).

لە ئۆساکا خواردنی شەقام بەشێکی دانەبڕاوە لە کەلتوری خۆراکی شارەکە و لە بازاڕە جۆراوجۆرەکانی هەوای کراوەیی وەک بازاڕەکانی دۆتۆنبۆری و کورۆمۆن و هەروەها فیستیڤاڵ و بۆنەکاندا دەدۆزرێتەوە هەندێک لە خواردنە بەناوبانگەکانی شەقام لە ئۆساکا بریتین لە تاکۆیاکی (تۆپە سماویەکان)، کوشیج (سیخڵی سوورکراوەی قووڵ)، و ئۆکۆنۆمیاکی (پانکیکییەکی بەتام کە لە پێکهاتە جۆراوجۆرەکان دروست کراوە).

لەم ساڵانەی دواییدا، خواردنە سەرشەقامەکان دووبارەبوونەوەیەکی جۆریان بینیوە لە یابان وەک فرۆشیارێکی نوێ و نوێخواز لە خواردن دەردەکەون کە خواردن و تامی جۆراوجۆر پێشکەش دەکەن. زۆرێک لەو فرۆشیارانەی شەقام لە ناوچە سەرقاڵەکانی شاردان و بە هەردوو خەڵکی ناوچەکە و گەشتیارەکان بەناوبانگن خواردنی شەقام لە یابان ڕێگایەکی گونجاو و گونجاوە بۆ نمونەکردنی جۆرەها قاپ و تامی جیاواز، وە بەشێکی دانەبڕاوە لە کەلتوری خۆراکی وڵاتەکە.

خواردنی ژاپۆنی تەندروستە

خواردنی ژاپۆنی زۆربەی کات بە تەندروستی دادەنرێت بەهۆی جەختکردنەوە لەسەر پێکهاتە تازەکان و بەکارهێنانی جۆرەها سەوزە و خواردنی دەریایی و دانەوێڵە لە ڕێجیمەکەدا. قاپەکانی ژاپۆنی نەریتی لەسەر بنەمای "ichiju issai" واتە "یەک سوپ، یەک لا"، ئەمەش هانی بەکارهێنانی تێکەڵەیەکی هاوسەنگ لە خواردنی جیاواز دەدات.

چێشتی ژاپۆنی هەروەها نەریتێکی بەهێزی فریودان هەیە، کە باوەڕ دەکرێت سوودی تەندروستی هەبێت. خواردنە فریتکراوەکان وەک میسۆ، ناتۆ و لە پێناودا بەشێکی باون لە خۆراکی ژاپۆنی و دەوڵەمەندن بە پڕوبیۆتیک کە بۆ سیستەمی هەرس سودمەندن.

هەروەها خواردنی ژاپۆنی بە شێوەیەکی گشتی لە چەوری و کالۆری کەمترە بە بەراورد لەگەڵ هەندێک چێشتی ڕۆژئاوایی، وە زۆرجار بە بەکارهێنانی شێوازی چێشتلێنانی تەندروستتر وەک برژاندن و چێشتلێنان و هەڵم کردن ئامادە دەکرێت.

هەرچۆنێک بێت، جێی سەرنجە کە خواردنی ژاپۆنی وەک هەر چێشتلێنانێکی تر، دەتوانێت لە ڕووی بەهای خۆراکییەوە جیاواز بێت بە پشتبەستن بە پێکهاتە تایبەتەکان و شێوازی ئامادەکردن کە بەکاردێت. هەندێک لە قاپەکانی ژاپۆنی، وەک تێمپۆرا و تۆنکاتسو، سوورکراوەی قووڵن و ڕەنگە لە کالۆری و چەوریدا بەرز بن، لە کاتێکدا هەندێکی تر، وەک سوشی و ساشیمی، کالۆری و چەوری کەمتریان تێدایە. بە گشتی، لەگەڵ ئەوەشدا، خواردنی ژاپۆنی بە گشتی بە خۆراکی تەندروست و هاوسەنگ دادەنرێت.

خواردنی ژاپۆنی ڕۆڵێکی سەرەکی دەبینێت لە پیشەسازی تەمەندرێژی.

ڕاهێنانی خۆراکی ژاپۆنی و شێوازی ژیان لە مێژە پەیوەندی بە تەمەن درێژی و تەندروستی باشەوە هەیە. یابان یەکێک لە بەرزترین چاوەڕوانییەکانی ژیانی هەیە لە جیهاندا، کە زۆربەی کات دەگەڕێتەوە بۆ خۆراکی تەندروست و شێوازی ژیانی وڵات.

چێشتی ژاپۆنی لەسەر بنەمای "ichiju issai" واتە "یەک سوپ، یەک لا"ە و ئەمەش هانی بەکارهێنانی تێکەڵەیەکی هاوسەنگ لە خواردنی جیاواز دەدات. قاپەکانی ژاپۆنی نەریتی لە قاپێک برنج و کاسەیەک لە سوپی میسۆ و جۆرەها قاپی بچووک یان "ئۆکازو" پێکدێت کە دەتوانێت ماسی برژاو و سەوزەی ترشی و تۆفو و قاپەکانی تری بنچینە ڕووەکی لەخۆ بگرێت. ئەم ڕێگایە هاوسەنگە بۆ خۆراک باوەڕ وایە کە یارمەتی تەندروستی باش و تەمەن درێژی بدات.

خواردنی ژاپۆنیش بە گشتی کالۆری و چەوری کەمە و دەوڵەمەندە بە خۆراکی وەک پرۆتین و فایبەر و ڤیتامینەکان. هەروەها خۆراکی ژاپۆنی دەوڵەمەندە بە خواردنی دەریایی کە سەرچاوەیەکی باشە بۆ ترشی چەوری ئۆمیگا-3 و جۆرەها خواردنە فریودراوەکانی وەک میسۆ و ناتۆ دەگرێتەوە کە دەوڵەمەندن بە پروبیۆتیک و پێیان وایە سوودی تەندروستیان هەیە>

جگە لە خواردن، ڕاهێنانەکانی تری شێوازی ژیان لە یابان، وەک چالاکی جەستەیی ئاسایی و بەڕێوەبردنی فشار، وا بیر دەکرێ کە بەشداری بکەن لە هیوای ژیانی بەرزی وڵاتەکە بە گشتی، ڕاهێنانی خۆراکی ژاپۆنی و شێوازی ژیان بە بەشێکی گرنگ دادەنرێت لە پیشەسازی تەمەن درێژی وڵات.