Япон аҙыҡ-түлек тарихы б.э.т. 10 000 йылдан алып беҙҙең көндәргә тиклем.

Япон аш-һыуы тарихы оҙон һәм мауыҡтырғыс, төрлө мәҙәниәт һәм тарихи осорҙар йоғонтоһона эйә. Тарихҡаса булған осорҙан алып беҙҙең көндәргә тиклем япон ризығының үҫешенә ҡыҫҡаса күҙәтеү:

• Беҙҙең эраға тиклем 10 000 йыл: Иомон осоро (был осорҙан табылған бау менән билдәләнгән көршәк яһаусы тип аталған) япон тарихының иң тәүге осоро тип һанала, һәм ул осорҙағы кешеләр һунарға, балыҡ тотоуға, аҙыҡ-түлек йыйыуға таянған тип иҫәпләнә. Шулай уҡ ҡырағай үҫемлектәр үҫтерәләр һәм киптереү, ферментлау кеүек аҙыҡтарҙы һаҡлау алымдарын эшләйҙәр.

• Б. э. т. 300— беҙҙең эраның 300 йылдары: Яёй осоронда Японияла дөгө үҫтереү индерелә, ул тиҙ арала стапель аҙыҡҡа әйләнә. Был осорҙа шулай уҡ керамика етештереү һәм бешереүҙең ҡатмарлы алымдарын эшләү мөмкинлеге биргән металл ҡоралдар эшләнә.

• 794 — 1185 йылдар: Хэйан осоро Японияла мәҙәни сәскә атҡан осор була, был осорҙа аҙыҡ-түлек ҙур роль уйнай. Суд аристократияһы ҡытай һәм корея аш-һыуы йоғонтоһонда таҙартылған аш-һыу, шулай уҡ урындағы ингредиенттар һәм йолалар уйлап сығара. Нәҡ ошо осорҙа япон ризығының шиғриәт һәм әҙәбиәт рәүешендәге тәүге яҙма яҙмалары яҙыла.

  Advertising

• 1192 — 1333 йылдар: Камакура осоронда самурайҙар класының күтәрелеүе күҙәтелә, ул дзэн буддизмы принциптарына нигеҙләнгән үҙ аҙыҡ мәҙәниәтен үҫтерә. Был ябайлыҡҡа, тәбиғи тәм-томға һәм локаль ингредиенттарҙы ҡулланыуға иғтибарҙы йүнәлтеүҙе үҙ эсенә алған.

• 1333 — 1573 йылдар: Муромачи осоро Японияла сәйәси сыуалыштар һәм социаль үҙгәрештәр осоро була, ул замандың аҙыҡ-түлек мәҙәниәтендә лә сағыла. Был осор аш-һыуына донъяның төрлө ингредиенттарын һәм алымдарын ҡулланыу, шулай уҡ темпура (ҡыҙҙырылған ризыҡ) кеүек яңы бешереү стилдәрен эшләү хас.

• 1573 — 1868 йылдар: Эдо осоро Японияла сағыштырмаса тотороҡлолоҡ һәм сәскә атыу осоро була, ул замандың аҙыҡ-түлек мәҙәниәтендә лә сағыла. Был осор аш-һыуына төрлө төбәк аш-һыуы, шулай уҡ урам ризығының барлыҡҡа килеүе һәм хәҙерге замандың тәүге ресторандарының үҫеше хас була.

• 1868 йыл: Мэйдзи осоронда Япония бөтә донъяға асыла, был илдең аҙыҡ-түлек мәҙәниәтенә һиҙелерлек йоғонто яһай. Көнбайыш ингредиенттары һәм аш-һыу әҙерләү алымдары индерелә һәм аҙыҡ-түлек сәнәғәте модернизациялана башлай. Бөгөнгө көндә япон аш-һыуы төрлө һәм ҡатмарлы аш-һыуы менән билдәле, уға төрлө ингредиенттар һәм аш-һыу әҙерләү стилдәре йоғонто яһай.

Американдар һәм инглиздәр килгәс, япондарҙың аҙыҡ традициялары үҙгәрә.

Американдарҙың һәм инглиздәрҙең Японияға килеүе илдең аҙыҡ-түлек мәҙәниәтенә һиҙелерлек йоғонто яһай. Мэйдзи осоронда (1868—1912) Японияла модернизациялау һәм көнбайышлаштырыу процесы үтә, унда көнбайыш ингредиенттары һәм аш-һыу әҙерләү алымдары индерелә. Японияла беренсе Америка һәм Британия консуллығы 1850-се йылдарҙа ойошторола, улар менән бергә илгә яңы аҙыҡ-түлек һәм аш-һыу әҙерләү ысулдарын индергән көнбайышлылар ағымы килә.

Был осорҙа иң мөһим үҙгәрештәрҙең береһе булып бойҙай онон индереү тора, ул икмәк, торт һәм башҡа бешерелгән тауарҙар эшләү өсөн ҡулланыла. Был башлыса дөгө, йәшелсә һәм диңгеҙ продукттарына нигеҙләнгән традицион япон рационынан һиҙелерлек ситләшеү була. Был осорҙа индерелгән көнбайыштың башҡа ингредиенттары булып май, һөт, сыр, һыйыр ите тора, улар быға тиклем Японияла киң ҡулланылмаған була.

Яңы ингредиенттарҙы индереүҙән тыш, американдар һәм инглиздәр аш-һыу әҙерләүҙең яңы алымдарын да индерә, мәҫәлән, гриль һәм ҡыҙҙырыу, улар Японияла популярлыҡ яулай. Был үҙгәрештәр илдең аҙыҡ-түлек мәҙәниәтенә ҙур йоғонто яһаған һәм хәҙерге япон аш-һыуында беҙ белгәнсә әле лә асыҡ күренә.

Бөгөнгө көндә Японияға фаст-фуд заманы килде.

Һуңғы тиҫтә йылдарҙа Японияла фаст-фуд сәнәғәте ныҡлы ҡатнаша. Японияға килгән тәүге фаст-фуд сылбыры McDonald's компанияһы була, ул 1971 йылда Токиола үҙенең тәүге ресторанын аса. Шул ваҡыттан алып Япония баҙарына башҡа фаст-фуд сылбыры, шул иҫәптән KFC, Burger King һәм Pizza Hut инә.

Японияла фаст-фуд ресторандары япон баҙарына хас меню әйберҙәрен һайлап алыуҙы тәҡдим итеп, урындағы тәм-томға һәм преференцияларға яраҡлашҡан. Мәҫәлән, Японияла McDonald's компанияһы традицион ашамлыҡтарынан тыш менюла терияки бюргерҙары, бюргер, дөгө һауыттары тәҡдим итә. Фаст-фудтың башҡа сылбырында шулай уҡ япон баҙары өсөн махсус меню предметтары эшләй, мәҫәлән, KFC-ның «Караге-кун», ҡыҙҙырылған тауыҡ ите, Пицца Хуттың «Шримп һәм Майоннаиз» пиццаһы.

Японияла фаст-фуд популярлығы артыуға ҡарамаҫтан, илдә элек-электән урам ризығы традицияһы бар, ул аҙыҡ-түлек мәҙәниәтенең мөһим өлөшө булып ҡала. Бынан тыш, Японияла төрлө аш-һыу, шул иҫәптән традицион япон, көнбайыш, синтез аш-һыуы тәҡдим иткән ресторан сәхнәһе бар.

Токиола һәм Осакала урамдарҙа туҡланыу традициялары.

Урам ризығы, йәки «ятай», Японияла оҙайлы һәм бай традицияға эйә һәм уны илдең күп ҡалаларында, шул иҫәптән Токиола һәм Осакала осратырға мөмкин. Токиола урам ризығы менән Цукидзи баҙары һәм Амейоко баҙары кеүек төрлө асыҡ һауалағы баҙарҙа, шулай уҡ фестивалдәрҙә һәм сараларҙа осратырға мөмкин. Токиола ҡайһы бер популяр урам аҙыҡ-түлеге әйберҙәренә такояки (скиф шарҙары), якинику (гриль ите), окономияки (төрлө ингредиенттарҙан эшләнгән тәмле ҡоймаҡ) инә.

Осакала урам ризығы ҡаланың аҙыҡ-түлек мәҙәниәтенең айырылғыһыҙ өлөшө булып тора һәм асыҡ һауалағы төрлө баҙарҙа, мәҫәлән, Дотонбори һәм Куромон баҙарҙарында, шулай уҡ фестивалдәрҙә һәм сараларҙа осратырға мөмкин. Осакала ҡайһы бер популяр урам аҙыҡ-түлек әйберҙәренә такояки (скиф шарҙары), ҡушиаж (тәрән ҡыҙҙырылған һөртөүселәр), окономияки (төрлө ингредиенттарҙан эшләнгән тәмле ҡоймаҡ) инә.

Һуңғы йылдарҙа Японияла урам ризығының яңынан тергеҙелеүе күҙәтелә, сөнки урам аҙыҡ-түлек менән сауҙа итеүселәр күп төрлө аш-һыу һәм тәм-том тәҡдим итә. Был урам һатыусыларының күбеһе халыҡ күп йөрөгән ҡала райондарында урынлашҡан һәм урындағы халыҡ һәм туристар өсөн популяр. Японияла урам ризығы — төрлө ашамлыҡтарҙы һәм тәм-томдарҙы өлгө итеп алыу өсөн уңайлы һәм уңайлы ысул, һәм ул илдең аҙыҡ-түлек мәҙәниәтенең айырылғыһыҙ өлөшө булып тора.

Япон ризығы сәләмәт.

Япон ризығы йыш ҡына яңы ингредиенттарға баҫым яһау һәм туҡланыу рационында төрлө йәшелсә, диңгеҙ продукттары, иген ҡулланыу арҡаһында сәләмәт тип һанала. Традицион япон аш-һыуы «итиджу иссай» принцибына нигеҙләнә, был «бер һурпа, бер яғы» тигәнде аңлата, һәм был төрлө ризыҡтарҙың тигеҙ ҡатнашмаһын ҡулланыуға этәргес бирә.

Япон аш-һыуында шулай уҡ ферментация традицияһы көслө, ул һаулыҡҡа файҙа килтерә тип иҫәпләнә. Мисо, натто һәм сәкән кеүек ферментланған аҙыҡтар япон рационының дөйөм өлөшө булып тора һәм аш һеңдереү системаһы өсөн файҙалы пробиотиктарға бай.

Шулай уҡ япон ризығы, ҡағиҙә булараҡ, ҡайһы бер көнбайыш аш-һыуҙары менән сағыштырғанда майлылығы һәм калорияһы түбән, һәм йыш ҡына гриль, бешереү, парлау кеүек сәләмәтерәк бешереү ысулдарын ҡулланып әҙерләнә.

Әммә шуны билдәләп үтергә кәрәк: япон ризығы, башҡа аш-һыу кеүек үк, үҙенсәлекле ингредиенттарына һәм әҙерләү ысулдарына ҡарап туҡлыҡлылыҡ ҡиммәте буйынса үҙгәрергә мөмкин. Ҡайһы бер япон аш-һыуында, мәҫәлән, темпура һәм тонкацу, тәрән ҡыҙҙырылған һәм калориялылығы һәм майы юғары булыуы ихтимал, ә икенселәрендә, мәҫәлән, суши һәм сашимиҙа, калория һәм май аҙыраҡ. Дөйөм алғанда, япон ризығы, ғөмүмән, сәләмәт һәм дөрөҫ туҡланыу рационы тип һанала.

Оҙаҡ йәшәү тармағында япон ризығы төп роль уйнай.

Япон диетик һәм йәшәү рәүеше практикаһы элек-электән оҙаҡ йәшәү һәм сәләмәтлек менән бәйле. Японияла ғүмер оҙонлоғо донъяла иң юғарыларҙың береһе булып тора, уны йыш ҡына илдең сәләмәт туҡланыу рационына һәм йәшәү рәүешенә бәйләйҙәр.

Япон аш-һыуы «итиджу иссай» принцибына нигеҙләнгән, ул «бер һурпа, бер яғы» тигәнде аңлата, һәм был төрлө аҙыҡтарҙың тигеҙ ҡатнашмаһын ҡулланыуға этәргес бирә. Традицион япон аш-һыуы дөгө һауытынан, бер һауыт мисо һурпаһынан, шулай уҡ төрлө ваҡ ҡабырға ашамлыҡтарынан, йәки «оказу»нан тора, уларға гриль балыҡтары, йәшелсә, тофу һәм үҫемлек нигеҙендәге башҡа ризыҡтар инә ала. Туҡланыуға бындай дөрөҫ ҡараш сәләмәтлеккә һәм оҙаҡ йәшәүгә булышлыҡ итә тип иҫәпләнә.

Япон ризығы, ҡағиҙә булараҡ, калориялылығы һәм майы түбән, аҡһым, сүс, витамин кеүек туҡлыҡлы матдәләргә бай. Япон рационы шулай уҡ диңгеҙ продукттарына бай, ул омега-3 май кислоталарының яҡшы сығанағы булып тора һәм пробиотиктарға бай һәм һаулыҡҡа файҙаһы бар тип иҫәпләнгән мисо һәм натто кеүек төрлө ферментлы аҙыҡтарҙы үҙ эсенә ала>

Диетанан тыш, Японияла даими физик әүҙемлек һәм стресс менән идара итеү кеүек башҡа йәшәү рәүеше практикаһы ла илдең ғүмер оҙонлоғоноң юғары булыуына булышлыҡ итә тип фаразлана. Дөйөм алғанда, япон диетик һәм йәшәү рәүеше практикаһы илдең оҙон ғүмерле булыу индустрияһының мөһим өлөшө булып һанала.